Метафарычнае вымярэнне хуткасці працякання часу ў беларускай фразеалогіі

Abstract

Зварот да фразеалогіі беларускай мовы дыктуецца сучаснымі тэндэнцыямі працэсаў глабалізацыі, якія пагражаюць нівеліроўку нацыянальных каштоўнасцяў, нацыянальна-культурных адрозненняў беларусаў, у сувязі з чым узрастае роля мовы і асабліва яго фразеалагічных адзінак, якія выступаюць злучальным звяном паміж мовай і культурай народа, адзінкамі «мовы» культуры беларускага народа. Фразеалагічныя адзінкі фіксуюць, захоўваюць і перадаюць без змянення формы і зместу культурную інфармацыю, выпрацаваную народам і закладзеную ў мінулым як спосаб замацавання і атрымання ведаў, як сродак вобразна і сціснута прадставіць найбольш важныя бакі жыцця народа і, самае галоўнае, як сродак засвоіць уласцівыя і характэрныя беларусам маральныя і духоўныя каштоўнасці, агульначалавечае і нацыянальна адметнае. Асаблівую цікавасць уяўляе такая універсальная катэгорыя як час, як асобны канцэпт карціны свету беларусаў, прадстаўлены ў беларускай фразеалогіі безлічнае і разнастайна. У артыкуле на матэрыяле фразеалагізмаў беларускай мовы з агульным значэннем ‘хутка’ усталёўваецца ролю метафары ў стварэнні вобразаў адзінак для навочнага абазначэння, характарыстыкі і ацэнкі хуткасны працягласці часу, выяўляюцца культурная канатацыя, устойлівае каштоўнасны змест культуры, яе катэгорый і сэнсаў, ўзаемадзеяння мовы і культуры ў дыяпазоне культурна-нацыянальнай самасвядомасці. У выніку аналізу фразеалагізмаў і інтэрпрэтацыі іх вобразных уяўленняў аб шпаркасці часу выяўляецца перш за ўсё часовая ацэнка дзеянняў самога чалавека, а наяўнасць сінанімічных адзінак з агульным значэннем ‘хутка’ сведчыць аб градацыі агульнага значэння, дыферэнцыяцыі ў адпаведнасці з вобразам семантычнага адцення, стылістычнай асаблівасці ўжывання і аб шырокім дыяпазоне нацыянальна-культурнай падставы вобразаў адзінак для прадстаўлення адной характарыстыкі абстрактнага паняцця пра час – яго хуткацечнасці як якаснай ацэнцы падзей, якія адбываюцца дзеянняў.